İZMİR 15.-19. YÜZYILLAR

1426

- Fatih Sultan Mehmet’in babası Sultan 2.Murat döneminde İzmir, Osmanlı İmparatorluğu tarafından ele geçirildi.

-  İzmir'in ilk Osmanlı yöneticisi Karasubaşı Hasan Ağa'dır. İzmir'de ilk kadı bu yıl göreve başladı.

1592

- Hisarönü semtinde, bugünkü Kemeraltı merkezi'nin yanında bulunan kentin en görkemli camisi "Hisarönü Camisi" Yakup Bey tarafından yaptırılmıştır. Yapı bir büyük kubbe ve onu taşıyan sekiz filayağından olup Mihrap ve minber süslemeleri ilgi çekicidir.

1605

- İzmir'deki ilk başkaldırı Celali isyanları sırasında 1605-1606 yıllarında Arap Said ve Kalenderoğlu tarafından gerçekleştirildi.

1619

- İzmir "Fransız Konsolosluğu" açıldı.

1621

- İzmir "İngiliz Konsolosluğu" açıldı.

1625

- Osmanlı Imparatorluğunda ticaret yapan Ingilizlerin kurduğu "Levant Company", aileleri ve çalışanları için bugün Alsancak Gar'ının karşısında bulunan "St. Paul Anglikan Kilisesi" ni inşa ettirdi.

1646 

- İzmir'deki "ilk Yahudi matbaası" açıldı.

1671

- Gezgin "Evliya Çelebi", İzmir'e geldi. Seyahatnamesinde İzmir'in yarısının Frengistan'a (Avrupa'ya) benzediğini, frenk çarşı ve pazarlarının çok hareketli ve göz alıcı olduğunu yazar.

- Yusuf Çamazade Ahmet Ağa tarafından yaptırılan "Kemeraltı Cami", bugün Anafartalar Caddesi'nde ibadete açıktır.

1676

- 30.000 kişinin öldüğü İzmir'in ilk veba salgını oldu.

1700

- 1700'lerde şimdiki Alsancak Kültür Müdürlüğü'nün yerinde bir Rum Kilisesi açılmıştı. Kilise 1922 yangınında yandı.

1707

- Yabancı tüccarlar "Buca'da" ayaklandı. 

1716

- İlk kez bir paşa, yönetici olarak geldi. Köprülü Abdullah Paşa .

1736

- İzmir'de şiddetli bir "deprem" meydana geldi.

1739 

- İzmir'in "ilk dokuma fabrikası" semte de ismini veren Basmane'de açıldı.

1742

-  İzmir'in yarısının yandığı ilk büyük yangın bu yıl oldu
1747

- Bugün Basmane Gaziler Caddesi'nde bulunan "Çorakkapı Cami" hizmete açıldı.

1750

- Dominiken papazları kapitülasyonlardan yararlanarak İzmir'e yerleştiler.

1756

- Konak Meydanı'ndaki küçüklüğüyle dikkat çeken "Yalı Cami", İngiliz Ayşe Hanım tarafından yaptırıldı.

1762

- İzmir'deki "ilk Ermeni matbaası" açıldı.

1774

- Tüccar Hacı Hüseyin tarafından bugünkü Anafartalar Caddesi'nde yaptırılan "Başbudak Cami" ibadete açıldı.

1775

- İzmir'de ilk tiyatro olan "Amatör Tiyatrocular Topluluğu" (Threatre de MM. Les Amateurs) kuruldu. Ancak tiyatro binası 1797'de çıkan bir yangınla kül olmuş, tiyatro 1824'de kendini toparlayıp ayni isimle yeniden kurulabilmiştir.

1778

- Siddetli deprem ve yangınlar sonucunda kentin tamamına yakını yıkıma uğradı. 

1797 

- Bornova Cumhuriyet Meydanı'nda Kars Ilköğretim Okulu yanındaki "Santa Maria Katolik Kilisesi" yapıldı. Franciscan Mezhebince inşa edilen yapı, Bizans tarzındadır ve halen misyonunu sürdürmektedir.

1800

- İlk Alsancaklılar 1800'lerin ortalarında liman inşaatının başlamasıyla adalardan gelen Rumlardır.

- 1800'lü yıllarda yani imparatorluk zamanlarında Alsancak(Punta)'nın en moda yerleri Vasil'in Pasta Fırını, Paradisoların Pasta Fırını, Madam Consola'nın Pastanesi ve cumhuriyetin ilk zamanlarında da Ülkü Pastanesi'ydi.

- 1800'lü yıllarda Buca'da yaptırılan "De Jongh Malikanesi", ailenin Buca'dan ayrılmasından sonra bir işadamına satılmış daha sonraları tenis kulübü ve sanatoryum olarak kullanılmıştır. Ardından sağlık meslek lisesi olarak yıllarca hizmet vermiş ancak okulun kapanması nedeniyle boşaltılmıştır.

1801

- Deprem İzmir'i kışın vurdu.

1802 

- Türkiye'deki ilk Amerikan Konsolosluğu İzmir'de açılmıştır.

1809

- 1809-1812 yılları arasındaki veba salgınında İzmir'de yaklaşık 45bin kişi öldü.

1814

- St.Roche Manastırı ve Hastanesi yapıldı

1815

- Bugünkü Ege Üniversitesi Rektörlük binasının karşısına Fontan d'Escalon tarafından inşa edilen "Paggy Köşkü" halen canlılığını korumaktadır.

1820

- Aliotti Ailesi, Bornova ve Buca'da bilinen köklü ailelerdendi. Gençlik Caddesi üzerinde Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü karşısında bulunan "Aliotti Malikanesi" 1800'lü yıllarda Floransa'nın Chios soylularından olan Aliottis ailesi tarafından 1820'de inşa edilmiştir.

1824

- İlk ihtisap nezareti yılında kuruldu
1825

- Çıkan bir yangın sonucunda İzmir'in yarısı yandı. 

1826

- Türkiye'nin ilk akademisi Fransız konsolosu M. David'in girişimiyle konsoloslukta açıldı.

1827

- İzmir'deki "ilk Musevi hastanesi" kuruldu.

- İzmir'e gelen Arundell "Körfez,pek çok yönden Napoli'ye benziyor; körfezi çevreleyen volkanik dağlar büyüleyici." demişti.

1828

- 1828'de İzmir'i ziyaret eden Montemont "İzmir, Anadolu kentlerinin incisi" dedi.

1830

- Bu zamanlarda İzmir'in en çok satan gazetesi "Journal de Smyrne" gazetesiydi

1831

- "Filos Ton Neon" adlı Rumca ilk Gazete İzmir'de yayınlandı.

- Neo klasik özelliklere sahip olan ve vebalılar için "St. Roche Hastanesi ve Manastırı" olarak yaptırılan bina hizmete açıldı. Piçhane olarakta bilinen yapı 1984'den beri Etnografya Müzesi olarak kullanılmaktadır. Bizans mimarisinin süsleme özelliklerinden izler taşıyan bina yeşillikler arasındadır.

- Özellikle Yahudiler arasında çıkan kolera salgınında yaklaşık 5 bin kişi öldü.

1832 

- Halen Hürriyet Caddesi, Ege Üniversitesi rektörlüğü karşısında bulunan "Steinbuchel Köşkü", İngiliz John Maltas tarafından inşa edilmiştir. Köşk kurtuluş savaşında Atatürk'ün karargahı olmuştur.

1834

- Türkiye'de "ilk Piyango" İzmir Levantenleri tarafından başlatıldı.

1837

- "İzmir Fransız Postanesi" açıldı.

- "İzmir Avusturya Postanesi" hizmete açıldı. 

- Ege Üniversitesi karşısında mahfel girişinin hemen yanında bulunan "Bari Malikanesi" inşa ettirildi. Başta Bari (Barry) ailesi, daha sonra Lawson ailesi ve en son Yvonne Winterhalters ailesinin yaşadığı ve genç bayan Pasquali'nin piyano dersleri verdiği bilinmektedir. Bina şu anda Ege Üniversitesi Lokali olarak kullanılmaktadır.

1838

- Buca Dokuzçeşmeler'de halen ayakta olan "Buca Ingiliz Protestan Kilisesi" ibadete açıldı. 1961'de belediyeye devredilen ve kültür merkezi olarak kullanılan kilise 2001'de tekrar kilise haline getirilmek üzere devredildi.

1839

- İzmir'deki ilk Ermenice Gazete "İçtemeran Bidari Kidelyas" protestan Ermeniler tarafindan çıkarıldı.

1840

- Ailesince Kanalaki, halk tarafından ise prenses diye anılan bir Rus bayan tarafından 1840 yılında yaptırılan "Kanalaki Köşkü" bugün Suphi Koyuncuoğlu Ilköğretim Okulu bahçesinde, idari bina olarak kullanılmaktadır. Çok zengin olan bayan Kanalaki bu yapının dışında Bornova'da tahmini 20 tane daha binayı inşa ettirmiş ve ayrıca bir golf sahası da yaptırmıştır. Uzun yıllar Kanalaki ailesinin mülkiyetinde olan yapı Rus sahiplerinin ölmesinden sonra uzun süre boş kalmıştır.

1841

- Eyalet merkezi Aydın'dan İzmir'e taşındı

- İlk tiyatro Euterpe kuruldu.

1842

- Alsancak Gazi Kadınlar Sokağı'ndaki (1453 Sk) Roi Cafe Bar'ın binası Fransız bir general tarafından yaptırıldı.

- Bulgarca ilk Gazete olan "Ljuboslowije" aylık olarak yayımlanmaya başladı.

- İzmir'de ilk İbranice Gazete yayınlandı.

1843 

- Düzoğlu Hoca Agop İzmir'de kağıt fabrikası kurma ruhsatı aldı. Fabrikanın yapımı 1846'da tamamlandı

- İzmir "Büyük Postane" hizmete girdi.

1844

- "Halkapınar Kağıt Fabrikası" yapımı başladı.

1846

- Bornova Gençlik Caddesi üzerinde bulunan ve günümüzde Ege Üniversitesi Rektörlük binası olarak kullanılan "Carlton Whittal Köşkü" 1846'da yapıldı. Köşk, tarih içinde Hollandalı rahibelerin manastırı olarak kullanılmıştır. Evin sahibi ünlü Whittal Sirketi'nin kurucusu Charlton Whittal'dir. Giraud Ailesi'ne satılan ev daha sonra Türk yetkililere geçmiştir. 

- İzmir depremle sarsıldı.

1847

- Ermenilerce kurulan "İzmir Şark Kağıt Fabrikası" hizmete girdi.

- İlk buharlı un fabrikası, Midillili Mehmet Necip,Rıza Bey,Stefanos ve Menolakis tarafından kuruldu

1848

- "İlk Türkçe Matbu Eser" 28 sayfalık bir din kitabıdır.

1849

- Bu yıl temeli atılan "ilk Türk Hastanesi" Gurabahane-i Müslimin 1851'de hizmete girdi. Burası şu an Konak'ta İzmir Diş Hastanesi olarak kullanılmaktadır.

1850

- İzmir'e ilk gelen Osmanlı Padişahı Sultan Abdülmecit' tir. Bu ziyaret 22 Haziran 1850 Cumartesi gerçekleşti.

-İzmir'li doktor Garko Ege Bölgesi otlarından yararlanarak şeker hastalığına iyi gelen ilaç buldu.

- İzmir Ticaret Meclisi kuruldu 

- "İlk Piyango" iznini alan kişi İzmir'li bir Ermeni olan Naum Bey'dir. Naum Bey, tiyatrosuna müşteri çekebilmek için biletle birlikte bir de piyango bileti dağıtmaya başladı.

- Bir bahar günü Kadifekale'den İzmir'i izleyen Gustav Flaubert "Simdiye dek bu kadar güzel olanını görmemiştim" demişti.

- 1850'lerde İzmir'in Osmanlı dış ticareti içindeki payı yaklaşık % 7.5 iken 1870'lerde dört katlık bir artışla yaklaşık % 30'a yükseldi. Bu tarihlerde Osmanlı Imparatorluğu'nun ithalatının % 20'si, ihracatının % 43'ü İzmir'den gerçekleşiyordu.

1851

- İlk susam ve zeytinyağı fabrikası açıldı.

1853

- Lamartine "İzmir, bir Doğu kenti olarak düşlerimdeki kente hiç benzemiyor. Burası sanki Küçük Asya sahillerine getirilmiş bir Marsilya gibi,zengin Avrupalı tüccarların Paris ya da Londra'dakinden farksız bir biçimde yaşamlarını sürdürdükleri geniş ve zarif bir ticaret kenti." demişti.

1853 

- 3 yıldır İzmir ve çevresine dehşet saçan "Katırcı Yani" adlı Rum eşkiya ve adamları, vali Ali Paşa ve adamlarınca Buca'da yakalanarak idam edildiler.

- İlk iplik fabrikası Ömer Ağa tarafından işletmeye açıldı

1854

- "Issigonis Demir Fabrikası" Alsancak'ta açıldı.

1855

- 1855 yılında İzmir'de "Sinanoğlu" ayaklanması baş gösterdi, dirlik ve düzen bozuldu.

1856

- İzmir'de batılı anlamda "ilk At Yarışları" 1856'da başladı.

- 23 Eylül 1856'da ilk demiryolu inşaatı İngiliz sermayesiyle başlatılmış, tren işletmeciliği sonra Fransızlara geçmiştir. İzmir-Aydın demiryolu inşa imtiyazı, 95 yıl süreyle Ingiliz sermayesiyle kurulan "Smyrna-Aidin Ottoman Railway" şirketine verilmiştir. İlk kazma 1857'de Kemer semtinde vuruldu ve yol 1866'da hizmete açıldı.

1857

- Bugün hala ayakta olan "Alsancak İtalyan Dominiken Kilisesi" 1857'de inşa ettirildi.

- Bugünkü Bornova Sanat Sokağı'nın yanında Dokuz Eylül İlköğretim Okulu'nun karşısında Fevzi Çakmak Caddesi üzerinde bulunan "Giraud Köşkü", 1857 yılında William Giraud tarafından inşa edildi. William Giraud'un babası Türkiye'de ilk tekstil fabrikasının kurucularındandır. Giraud ailesi 1742'de İzmir'e yerleşmiştir ve halen İzmir Pamuk Mensucat'ın sahibidir. Bina uzun yıllar Jean Baptiste'nin yeğeni Lui Cortazzi tarafindan Venedik Konsolosluğu olarak kullanılmıştır. 

- İlk havagazı fabrikası kurma imtiyazı 1857'de Mösyö Marse'ye verildi

1858

- Alsancak istasyonunun temeli 1858'de atıldı.

- İlk rüştiye 8 Ocak 1858 Cuma günü 54 öğrenci ile açıldı.
1859

- Ingiliz tacir John Peterson tarafından 1859 yılında inşa edilen Peterson Köşkü, bugünkü Mustafa Kemal Caddesi üzerinde bulunur. 38 odalı köşkün birçok yapı malzemesi Avrupa ve Ingiltere'den getirilmiştir. Yedi kez değişikliğe uğrayan köşk 49 yıllığına belediyeye kiralanmıştır ve şu an cafedir.

-  İlk havagazı fabrikası 1859'da Ingiliz gazeteci Edwards tarafından açıldı

1861

- 1861'de "ilk Rakı Fabrikası" Amerikan asıllı Macry Movary tarafından açıldı.

1862 

- "İzmir Ticaret Mahkemesi" kuruldu.

- 1862 yılında halı tüccarı Takfor tarafından yaptırılan ve bugün "Atatürk Müzesi" olarak Kordon Gündoğdu semtinde hizmet veren ev, 1927'de belediye tarafından satın alınarak Atatürk'e hediye edilmiş daha sonrada 1978'de müze haline getirilmiştir.

1863

- Sultan Abdülaziz, İzmir'e 20 Nisan 1863'te ilk kez geldi.

- Yahudiler'in iğneli fıçılarda küçük çocukların kanlarını akıttıkları söylentileri İzmir'de Rumlarla Yahudiler arasında güçlükle bastırılan büyük bir çatışma çıkmasına neden oldu.

1864

- İzmir'de sokaklar "Havagazıyla" aydınlatılmaya başlandı.

- Kent sokaklarını genişletme çalışmalarına ilk kez "Gaziler Caddesi" nde başlandı.

1865 

- "Karataş" semti imara açıldı. Adını 1902 yılında Kız Lisesi'nin bahçesine düsen göktaşı nedeniyle Karataş olarak alan semt, ilklerin semtiydi. Ilk kadın doğum kliniği, ilk dernek hastanesi, ilk buharlı asansör burada açılmıştı. Karataş, ilkokulu, hamamı, buzhanesi, boyozu ve mesire yerleriyle özellikle Musevilerin yaşadığı popüler bir semtti.

- İskenderiye'den gelen bir gemiden yayılan "Kolera" salgınında İzmir'de yaklaşık 5 bin kişi öldü.

1866

- İzmir'in "ilk Seker Fabrikası" Davidoğlu Karabet Bey tarafından açıldı.

1867 

- Bugün Buca Stadyum'unun yakınlarına yer alan ve Yapı Kredi misafirhanesi olarak kullanılan köşk Mimar Vafiyadis adlı bir Rum tarafından yapılmış, sonraları levanten bir aile olan Pengelli ailesine satılmıştır.

1868 

- İlk vilayet konağının temeli Vali Sabri Ahmet Paşa tarafından atıldı

- "Mithatpaşa Endüstri Meslek Lisesi", İzmir Islahanesi olarak açıldı. Okulun adı daha sonraları, İzmir Sanayi Mektebi'ne sonra, İzmir Sanatlar Mektebi'ne sonra, Bölge Sanat Okulu'na, ardından Mithatpaşa Sanat Okulu'na çevrildi ve son olarakta bugünkü adını aldı.

- "İzmir Limanı" nın yapımına Fransız Rıhtım Sirketi tarafından başlandı.

1869

- "Amerikan Erkek Koleji" olarak yaptırılan ve şu an Buca'da NATO arazisinde bulunan köşk, Levanten ailelerin çocuklarını yolladığı belli okullardan biriydi. Daha sonraları Köy Enstitüsü olan bina 1953'te NATO'ya devredildi. 

1870

- Bugün Buca Eğitim Fakültesi dekanlığı olarak hizmet veren ve Rees Ailesi tarafından yaptırılan "Rees Malikanesi" 1930'larda devlet tarafından istimlak edildi ve ardından Dokuz Eylül Üniversitesine bırakıldı.

1871

- "İzmir Belediyesi" kuruldu. İzmir'in ilk belediye başkanı bu göreve getirilen Yenişehirlizade Ahmet Efendi'dir.

1872

- İngiltere, Fransa, Italya ve Hollanda ile ticari ve giderek sanayi ilişkileri çerçevesinde oluşan levanten grubu bir sayfiye yeri olarak kullandıkları Buca'ya yerleşmişler, 1872 yılında da yaşamlarını kolaylaştırmak için bugün hala kullanılan "Buca İstasyonu"nu inşa etmişlerdir. 

- İzmir'de ilk Türkçe Gazete "Devir", 6 Eylül 1872'de çıktı.

- Konak Meydanı'ndaki yere inşa ettirilen İzmir Hükümet Konağı, 1970'de yanmış, 1980'de de aslına uygun olarak tekrar inşa edilmiştir.

1873 

- Şu an Karataş'taki Zeki Müren Parkı, Osmanlı yıllarında ünlü bir mesire yeri olan "İngiliz Bahçesi" idi.

-  Yeni usulde eğitim veren iptidai okul 1873'te Tilkilik'te açılan Teslihiye Mektebi'dir.

1874

- İzmir'de Türklere ait ilk Özel Matbaa  "Hafız Nuri Efendi" tarafından kurulmuştur.

- "Rothschild Hastanesi" açıldı.

1876

- İzmir rıhtımı kullanıma açıldı.

1877

- İzmir'in ilk gösteri sanatçısı hokkabaz "Mehmet Şükrü Bey"dir. Ilk gösterisini Haziran 1877'de gerçekleştirdi.

- Halen Buca'nın en gösterişli köşkü olan "Forbes Köşkü" yaptırıldı. Köşk halen Buca SSK Hastanesi bahçesindedir. 

1880

- Halk arasında 'Perili Köşk' olarak bilinen Murat Evi, Fevzi Çakmak Caddesi ile Gençlik Caddesi'nin kesiştiği yerdedir. Bina, İngiliz ailesi olan Edwards'lar tarafından yaptırılmıştır. Büyük bahçesinin arka kısmında yıkılmaya yüz tutan bir hamam bulunur. Rivayete göre uzun yıllar köşke geceleri bakire bir kız uğrayıp bir şeyler taşımıştır. Dilden dile dolaşan bu rivayet nedeniyle köşkün adı halk arasında; "Perili Köşk" olarak anılır.

- İzmir'de "ilk itfaiye" İngiliz Sigorta Şirketi tarafından kuruldu.

- Eski tren istasyonu son durağı ve Ege Üniversitesi kampüsü girişinin karşısına Pandespanian ailesi tarafından inşa ettirilen ve yeşil köşk olarakta bilinen "Pandespanian Köşkü" inşa ettirildi. Köşk Ege Üniversitesi tarafından restore edilmiştir. Enfes mimari tarzı ile bugün üniversitenin sosyal tesisi olarak kullanılmaktadır. 

- Şu an Göztepe'de, Mithatpaşa Caddesi ile Mustafa Kemal Sahil Bulvarı arasındaki İzmir "Valikonağı binası", iki kuyumcu Rum kardeş tarafından yaptırılmış, kulesi yağmaya gelen korsanları gözetlemek için inşa ettirilmiştir.

1881 

- Bornova Belediyesi kuruldu.

- Türkiye'de "ilk Özel Gazete" İzmir'de Alexandr Balcgue tarafından 24 Mart 1881'de "Spectatuer Oriental" (Doğulu Gözlemci) adıyla Fransızca olarak çıkarıldı.

- İlk yayınlanan gazete Aydın'dır. Aydın valisi Mithat Paşa tarafından 1881'de ilk resmi yayın organı olarak çıkarılmıştır.

- İlk Türk ihracatcısı Mehmet Suphi Efendi'dir. 1881'de Ermeni Vahan Efendi ile ortak açtığı kuruyemiş mağazası ile bu işi gerçekleştirdi

1882

- Bugün Bornova Fevzi Çakmak Caddesi, İş Bankası yanında bulunan ve Atatürk Belediye Kütüphanesi olarak kullanılan "Belhomme Evi", İngiliz mimar Clark tarafından yapıldı.

- İzmir de "ilk resmi balo" Aydın valiliğine atanan Hacı Naşit Paşa tarafından İzmir Hükümet Konağı'nda düzenlendi.

1883 

- İzmir'de "Yıkıcı Bir Deprem" meydana geldi.

1884

- "Osmanlı Vapurları Hamidiyye Anonim Sirketi" kuruldu.Sirket Karşıyaka, Alaybey, Osmanzade, Turan, Bayraklı, Pasaport, Konak, Karataş, Salhane ve Göztepe Vapur iskeleleri arasında 8 gemilik bir filo ile hizmet veriyordu.

- Edebi dilde ilk Türk Dergisi "Nevruz"dur. Halil Ziya ve Tevfik Nevzat tarafından çıkarılmıştır.

- Türkiye Cumhuriyeti'nin 2. Cumhurbaşkanı "İsmet Inönü" İzmir'de dünyaya geldi.

- Konak-Göztepe "Tramvay Hattı" imtiyazı verildi.

1885

- Bayraklı-Bornova karayolu bağlantısı hizmete girdi.

- Osmanlı yıllarında İzmir'in en popüler Sineması, bugünkü Gündoğdu Meydanı'ndaki "Bella Vista Cinema Palace" dı.

- "İzmir Ticaret Odası" kuruldu. 

1886

- İlk Osmanlı Özel Gazetesi "Hizmet", İzmir'de yayınlanmaya başladı. 

1887

- İlk buz fabrikası Abdullah Bey ve Şükrü Bey tarafından kuruldu

1888

- İzmir'de ilk Türk Bankası İzmir'de şubesini açan "Ziraat Bankası"dır.

- İzmir İdadisi, Konak'ta bir yapıda öğretimine başlamış, işgalden sonra ise bu yapı adliyeye tahsis edilmiştir. Kuruluşundan bir süre sonra Mekteb-i Sultani adını alan bu eğitim kurumu,1925'de sonra Rum Gündüzlü Kız Okulu'na taşınmıştır. Cumhuriyet'in kuruluşundan sonra İzmir Erkek Lisesi ve Birinci Erkek Lisesi adıyla anılan okul, 1942'de "İzmir Atatürk Lisesi" adını almıştır.